Oorlogsdagboek van Cea’s vader leidt tot documentaire

Op Omroep Gelderland wordt aanstaande dinsdag 19 september het tweede deel van de documentaire Wij wisten niet wat oorlog was uitgezonden. De documentaire is gebaseerd op de publicatie Oorlogsgeweld in de Ooijpolder van de Wijchense auteurs Cea van Dillen-Janssen en Ton van Dillen. In de documentaire vertelt Cea op basis van het dagboek van haar vader hoe het gezin de Tweede Wereldoorlog heeft beleefd en via omzwervingen uiteindelijk in Wijchen terechtkwam. 

Door Lars Regeer

Het is bijna tien jaar na de oorlog als Theo Janssen zijn kinderen enkele passages voorleest uit een schoolschriftje met daarin herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Samen met acht broers en zussen hangt Cea aan de lippen van haar vader - totdat zijn voorlezen abrupt tot een einde komt. “Hou in godsnaam eens op”, riep mijn moeder. “Door het voorlezen van mijn vader werd alles bij haar weer opgerakeld.” Haar vader stampt boos de trap op naar boven. Voorgelezen uit zijn dagboek wordt er niet meer.

Na de dood van haar vader vindt ze het schriftje met oorlogsherinneringen terug in een oude aktetas. Ze leest het met verbijstering en wordt nieuwsgierig naar de gebeurtenissen van haar eigen familie in de Tweede Wereldoorlog. Het resulteert in de publicatie De Villa in de frontlinie, waarin Cea de dagboekverhalen verwerkt van haar vader. 

Theo Janssen schreef zijn herinneringen aan de oorlog in een schoolschrift 

Ruim twintig jaar na het verschijnen van het boekje rinkelt de telefoon in huize Van Dillen. Aan de lijn hangt Johan Bekhuis uit Kekerdom. “Hij viel direct met de deur in huis: of ik een boek wilde samenstellen over de oorlogsherinneringen van bewoners uit de Ooijpolder. Immers, zo betoogde hij, waren er al vier boeken verschenen uit de dorpen Kekerdom, Millingen, Leuth en Beek, maar de verhalen uit de Ooijpolder ontbraken nog.” Veertien dagen later krijgt Bekhuis een volmondig ‘ja’ van de Wijchense met Ooijse roots. Uit een eerste inventarisatie bij familie en vrienden uit de Ooijpolder blijkt dat er genoeg verhalen voorhanden zijn om een boek mee te vullen. Samen met haar echtgenoot Ton van Dillen tekent ze de verhalen op van de bewoners uit de Ooijpolder.

Met het boek Oorlogsgeweld in de Ooijpolder is de reeks met oorlogsverhalen uit het gebied waar Operatie Market Garden zich afspeelde compleet. Maar het wordt nog mooier. Als tijdens de boekpresentatie in Boerderij de Plak de 88-jarige Jos Bouten vertelt over zijn jeugdherinneringen aan de oorlog, worden Cea en Ton aangespoord om het boek te verfilmen. “’Uniek materiaal!’, ik hoor het de aanwezigen nog zeggen. Nou dat lieten we ons niet twee keer vertellen. Samen met Kitty Gerritsen uit Kekerdom hebben we toen een productieteam samengesteld en is op 19 oktober 2021 het filmproject van start gegaan. Na het zien van onze teaser heeft Omroep Gelderland onze documentaire omarmd, omdat deze laat zien dat de oorlogsgeschiedenis verder reikt dan enkel de militaire operaties, waar traditioneel de meeste aandacht naartoe gaat.”

Meester Janssen

Centraal in de documentaire staat het verhaal van het gezin van Antoon Bouten, verzetsman en hoofdonderwijzer van de jongensschool in de Ooij, maar ook het verhaal van Theo Janssen vertolkt een belangrijke rol in de film. Het vertelt hoe de bewoners uit de Ooijpolder werden geëvacueerd. Wijchen bleek hierin een belangrijke rol te hebben; ruim zesduizend vluchtelingen werd eind 1944 door het dorp van achtduizend inwoners onderdak geboden.

Theo Janssen groeide op in de Ooijpolder en werd na onderwijzer te zijn geweest op de St. Hubertusschool in het dorp Ooij in 1943 benoemd als hoofd van de Lagere Land- en Tuinbouwschool in Wijchen, welke gevestigd was op de bovenverdieping van het huidige restaurant Zaal 4. Gezien hij in de Ooijpolder bleef wonen, bleef hij vaak in Wijchen slapen bij toenmalig gemeentesecretaris Vic Lepoutre en drukker Minus de Kleijn.

Als bewoner van de Ooijpolder maakt de 35-jarige Janssen een tumultueuze periode door met zijn vrouw Bertha en zes kinderen. Het gezin moet te midden van het oorlogsgeweld vaak in de kelder schuilen, biedt onderdak aan geallieerden die van hun huis een Rode Kruispost maken en wordt in de laatste dagen van de oorlog geëvacueerd.

Tekst gaat verder onder de foto. 

Meester Janssen in het schoollokaal

Vlucht naar Nijmegen

Een van de spannendste gebeurtenissen die het gezin doormaakt ten tijde van de oorlog is de vlucht richting het bevrijde Nijmegen op zaterdag 23 september 1944. In de Ooijpolder wordt dan nog hevig gevochten. Na het eerste stuk met paard en wagen afgelegd te hebben, besluit mevrouw Bouten, die de kar bezit, om terug te keren. Onderweg worden zij er namelijk op gewezen dat Nijmegen nog niet geheel bevrijd is en er veel slachtoffers vallen. Janssen besluit om toch verder te trekken en loopt in de holst van de nacht met zijn gezin langs de smeulende huizen aan de Voerweg en de Oude Stadsgracht (wat nu de Burchtstraat is), die de Duitsers in brand hebben gestoken als buffer tegen de geallieerden. Wanneer zijn neef Wim Janssen, die aan de Fransestraat woont, niet thuis blijkt te zijn, vindt het gezin onderdak in de kelder van slagerij Büchner. Na drie dagen hier geschuild te hebben voor de aanvallen van de Duitsers die iedere nacht plaatsvonden, besluit het halsoverkop weer terug te keren naar de Ooijpolder. Met gevaar voor eigen leven lopen ze te midden van het oorlogsgeweld terug door de weilanden naar hun huis, waarbij de kluiten met klei hen om de oren vliegen door de granaten die op enkele meters naast hen neerploffen.

Tekst gaat verder onder de foto. 

Foto uit 1944 van de familie Janssen, met v.l.n.r. Theo, Nathalie, Ria, Cea en Jac. 

Eind oktober 1944 wordt het gezin op last van de Amerikanen geëvacueerd, waarna het gebied onder water wordt gezet door de Duitsers om hun vijand op afstand te houden. In eerste instantie komt het gezin in Brabant terecht. Maar gezien zijn werk op de Lagere Land- en Tuinbouwschool heeft Theo zijn zinnen gezet op Wijchen. De geallieerden weigeren hem echter de brug bij Grave over te laten omdat hij geen bewijs kan tonen dat er een huis in Wijchen beschikbaar is. Na enkele hardnekkige pogingen mag hij eind oktober toch met zijn gezin naar Wijchen verhuizen, waar het een woning krijgt toegewezen op de Leemweg.

Na de oorlog

Na de bevrijding trekt het gezin in het Hotel-Café Restaurant de Vleugel, nabij het station. Dit hotel was leeg komen te staan nadat de eigenaar met de noorderzon was vertrokken. In 1951 betrok het gezin, met ondertussen 9 kinderen, de dienstwoning naast de Lagere Land- en Tuinbouwschool aan het Meer. Vanwege Theo Janssen zijn verdienste voor de Wijchense gemeenschap werd in juni 2009 het wandelpad tussen dit huis en het Meer naar hem vernoemd.

Tekst gaat verder onder de foto. 

De woning van de familie Janssen aan het Wijchens meer, ter hoogte van wat nu de Meester van Coothlaan is 

De oorlog maakte indruk op het gezin. Cea: “Thuis zorgde het voor spanningen tussen mijn vader en moeder als het over de oorlog ging. En bij mij en mijn zus is de impact van de oorlog nog steeds merkbaar. Mijn zus kan het zien van smeulende kolen nog steeds niet verdragen - het doet haar denken aan de brandende huizen tijdens onze vlucht naar Nijmegen. Zelf kan ik nog steeds niet tegen het gehuil van baby’s. Mijn jongere broertje huilde vaak urenlang in de nacht omdat hij honger had. Mijn moeder kon door de stress geen borstvoeding meer geven.”

Tweeluik

Het tweede deel van de documentaire Wij wisten niet wat oorlog was is 19 september vanaf 17.15 uur te zien en zal tot 23.15 ieder uur herhaald worden. Het eerste deel is gisteren al uitgezonden op Omroep Gelderland. Daarnaast wordt er een podcast gewijd in navolging van de documentaire, is er een onderwijsproject in de maak en wordt de documentaire tijdens de herfstvakantie getoond in het Vrijheidsmuseum in Groesbeek.